Het Raadsel van de Rijnpoort. Een meesterstuk ontrafeld

terug naar overzicht

Tal van raadsels en bijzondere verhalen kleven aan dit laatste portret van de middeleeuwse stadspoort, geschilderd voordat die in 1841 onder de slopershamer ging. De tentoonstelling, van 31 oktober tot en met 27 februari 2021, gaat in op de verwerving – een heus detectiveverhaal – en biedt tal van ‘eyeopeners’.

Zag Rhenen er echt zo uit in 1838? Wat had de Rijnpoort voor functie? Wat zit er achter die geheimzinnige muurtjes? Wiens wasgoed wappert aan de lijn? Bezoekers leren zo het Rhenen van toen én nu beter kennen. Bovendien kunnen ze in Stadsmuseum Rhenen ‘live’ de restauratie van het schilderij bijwonen.

Detectiveverhaal. Een Utrechts veilinghuis presenteerde afgelopen zomer een vaag gesigneerd negentiende-eeuws schilderij. ‘Gezicht op poortgebouw bij stad’, vermeldde de veilingcatalogus.

De naam van de kunstenaar – een meester uit de Hollandse School – was onbekend. Laurens Schoemaker, conservator topografie van het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis in Den Haag, herkende onmiddellijk de Rijnpoort van Rhenen. Stevig speurwerk leidde tot duidelijkheid over de kunstenaar en de mysterieuze herkomst van het kunstwerk. Hij tipte de Stichting Behoud Cultureel Erfgoed Rhenen. Die gaf het – na aankoop – aan Stadsmuseum Rhenen in permanent bruikleen.

Bij grote publiek onbekend. De schilder bleek Johannes Franciscus Christ (1790 - 1845) uit Nijmegen. Gepassioneerd maker van natuurlandschappen, kasteelportretten en stadsgezichten. Kenners noemen hem in één adem met Romantische kunstenaars als Andreas Schelfhout en Barend Cornelis Koekkoek. Bij het grote publiek is hij echter minder bekend. Gezicht op de Rijnpoort te Rhenen geldt als een van zijn belangrijkste werken, en is (voor zover bekend) het enige portret dat hij van Rhenen maakte. Johannes Christ manifesteert zich hier als een meester in het spel van licht, kleur en detail. Andere werken van Christ bevinden zich o.a. in de collecties van Museum Boijmans Van Beuningen, Rijksmuseum, Museum Arnhem en Museum Het Valkhof.

Een symbool gesloopt. De Rijnpoort was onderdeel van de middeleeuwse stadsomwalling. Die moest indringers buiten de deur houden. Pelgrims, vissers en reizigers maakten gebruik van deze zuidelijke poort, vlak bij de rivier. Vaak zijn de muren van Rhenen belaagd door soldaten, van de ridders van de Hertog van Gelre tot de Spanjaarden in de Tachtigjarige Oorlog. Hoe belangrijk ook ooit voor de defensie; de Rijnpoort werd - hevig beschadigd - afgebroken in de negentiende eeuw. In de expositie wordt duidelijk wat er tegenwoordig in het straatbeeld nog aan de poort herinnert.

Stadspoorten waren een geliefd thema bij kunstenaars – ook Rembrandt tekende de Rijnpoort. Naast het schilderij van Christ zijn in de expo tal van portretten van de Rijnpoort te zien, zoals een tekening van Daniël Kerkhoff (1813) en amateurkunstenaar Gijsbert Baars (1833), bovendien werk van Jan de Beijer (1748) en Hendrik Hoogers (1771).

Verrassingen en eyeopeners. Gezicht op de Rijnpoort te Rhenen is prominent op zaal aanwezig, en wordt op zaal gerestaureerd. Restaurator Marieke Walison start haar werk op woensdag 18 november en zaterdag 21 november (12 - 16 uur), haar verdere werktijden leest men op www.stadsmuseumrhenen.nl. Walison ontdekte dat een deel van het doek was verborgen achter de lijst.

Een metersgrote print van het schilderij op de wand biedt het publiek twintig ‘eyeopeners’. Zo krijgt men een beeld van de verborgen geschiedenis van het schilderij én die van Rhenen. Twee filmpjes completeren de expositie, met in de hoofdrol restaurator Marieke Walison, Henk Deys, Rhenen-kenner, en Laurens Schoemaker, conservator topografie van het RKD. Zij brengen de wereld van het bijzondere schilderij tot leven.

www.stadsmuseumrhenen.nl, Markt 20, Rhenen. Open di t/m za: 10-16 uur. Museumkaart geldig.